De een zijn dood is de ander zijn brood. Ook op sociale media gaat dit spreekwoord op. De oorlog in Oekraïne was nog niet koud aan de gang of de eerste lijkenpikkers melden zich al aan de online frontlinie. De oorlog is voor veel sociale media accounts iets waarmee geld verdiend kan worden.

In een van de vele livestreams is te zien hoe een een TikTok-gebruiker zijn camera op de straat voor zijn raam richt. Het geluid van de luchtalarmsirenes is oorverdovend. Een paar dagen eerder toonde dezelfde gebruiker een andere hoek van dezelfde straat, daar stonden diverse auto’s geparkeerd met kentekenplaten die overeenkwamen met die van het Verenigd Koninkrijk. In weer een andere livestream is te zien hoe volwassenen en kinderen in de ondergrondse schuilen tegen de bommenregen. Een dag later zien we hoe dezelfde maakster vrolijk in haar huiskamer tegen haar publiek aanpraat en hen vraagt ‘gifts’ te doneren. Dat zijn symbooltjes zoals rozen of cadeautjes die je kunt kopen op het TikTok platform. De ontvanger kan de giften weer inwisselen voor geld.

De afgelopen twee jaar is Sander Duivestein ondergedoken in de wereld van deepfakes, nepnieuws, samenzweringstheorieën, influencers, virtuele mensen, generatie Z, memes, crypto, NFTs, Web 3.0, virtual reality en de Metaverse. Dit heeft geresulteerd in het boek Echt Nep waarin wordt geschetst hoe nep en echt dwars door elkaar heen lopen en hoe het mogelijk is dat nep meer waard is dan echt. In De Metagids duidt hij wekelijks op Marketingfacts wat de impact van de Metaverse op onze economie en maatschappij is.

Taylor Lorenz, oud journaliste van The New York Times en schrijfster van het binnenkort te verschijnen boek “Extremely Online: Gen Z, the Rise of Influencers, and the Creation of a New American Dream”, doet in het artikel “Scammy Instagram ‘war pages’ are capitalizing on Ukraine conflict” uit de doeken hoe Instagrammers complete meme pagina’s inrichten die zoveel mogelijk oorlogsvideo’s laten zien. Ongeacht of de video’s echt zijn of niet. Een van de makers van zo’n pagina zegt hierover: “No one even knows what’s going on. They believe anything that’s put in front of them. I’m putting up what I believe is accurate, and they can draw an opinion based on that.” Het gaat de makers van dit soort pagina’s alleen maar om het vergaren van zo’n groot mogelijk groep aan volgers, die vaak in de miljoenen lopen, om er vervolgens munt uit te slaan. Meest bizarre is nog dat door het grote aantal volgers dit soort pagina’s aan geloofwaardigheid winnen. Oorlog is voor de makers van deze pagina’s gewoon het volgende ding dat geld op kan leveren.

‘Het ontwerp van sociale media-platformen is onverenigbaar met de behoeften van dit moment’

Het jammerlijk is, is dat sociale media hiervoor zijn ontworpen. Middels de digitale gereedschapskist die ze aanbieden kan iedereen gemakkelijk zijn eigen filmmateriaal in elkaar knippen en plakken om deze vervolgens onder hun volgers te delen. Zo toont nepnieuwsexpert Abbie Richards middels onderstaande compilatie aan hoe gemakkelijk het is om via TikTok het geluid van oorlogsgeweld onder steeds ander beeldmateriaal te plaatsen, hetgeen nota bene een van core functionaliteiten van het platform is. De audio die overigens al een jaar oud is, is inmiddels in meer dan 13.000 video’s gebruikt.

De onderliggende algoritmen van sociale media zijn er op gericht om primaire emoties uit te vergroten en te versterken. In tijden van grote angst wordt zo een vruchtbare bodem gecreëerd waarin nepnieuws, samenzweringstheorieën, propaganda, disinformatie en desinformatie welig kan tieren. Hoewel het van cruciaal belang is dat het publiek op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen in deze TikTok-oorlog, wordt het eens te meer duidelijk dat het ontwerp van sociale media platformen onverenigbaar is met de behoeften van dit moment. De ethiek is ver te zoeken.

De media die deze week verder het metaversum inkleurden, zijn de volgende:

1. Hoe herken je nepbeelden? Verslaggever Rudy Bouma van het programma Nieuwsuur laat zien hoe je echt van nep kan onderscheiden. Opvallend zijn daarbij de comments die bij het item worden geplaatst. Eens te meer blijkt hoe gepolariseerd we als samenleving zijn.

2. On Google Maps, tracking the invasion of Ukraine. Professor Jeffrey Lewis slaagde er met een groep studenten in om als eerste de invasie te waarnemen dankzij de filetracker van Google Maps.

3. CNN, de oorlog in Oekraine en fried chicken. In “Metagids 9 – TikTok is de nieuwe CNN” stond ik al stil bij de Franse postmoderne filosoof Jean Baudrillard (1929-2007) die beweerde dat de Golfoorlog nooit bestaan had. We zagen niet de “echte” oorlog, maar een gestileerde, een “vertelde”, een neppe oorlog. De leugen van het beeld is zo absoluut dat deze volgens Baudrillard resulteert in “de moord op de realiteit”. Dit filmpje maakt het eens te meer duidelijk…

4. Google Maps “gehackt” – Hackers van onder andere Anonymous plaatsen reviews op Google Maps bij monumenten in Rusland waarbij ze de foto’s van overleden Russische soldaten plaatsen om de burgers op de hoogte te brengen van de verschrikkingen die in Oekraïne plaatsvinden.

Sander Duivestein is professioneel spreker, trendwatcher, internetondernemer, adviseur, auteur en columnist over de impact van nieuwe technologie op mens, bedrijf en maatschappij. In dienst van VINT (het Verkennings Instituut Nieuwe Technologie van ICT-dienstverlener Sogeti) heeft hij aan meerdere onderzoeken meegewerkt. In de afgelopen jaren schreef hij meerdere boeken en rapporten over Bitcoin, Internet of Things, Wearables, Big Data, Social Media, Mobile, Cloud en de economische crisis. Sander is veel in de traditionele media terug te vinden. Regelmatig wordt hij gevraagd om zijn opinie in dag- en weekbladen, op de radio en op televisie te delen. Zo was hij onder andere te gast in Pauw en Witteman, Brandpunt en Nieuwsuur.

Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!